پرسش :

لطفا این حدیث را شرح دهید. امام صادق علیه السّلام فرمودند: اِنَّ لِکُلِّ شَی ءٍ زَکاهً، وَ زَکاهُ العِلمِ اَن یُعَلِّمَهُ اَهلَهُ؛ هر چیزی زکاتی دارد، و زکات دانش آن است که عالِم، آن را به اهلش تعلیم دهد. (1)

پاسخ :
شرح حدیث:
در احادیث آمده است:
خداوند از اهل دانش پیمان گرفته است که آنچه می دانند، به دیگران بیاموزند، پیش از آن که از جاهلان، پیمان گرفته باشد که آنچه نمی دانند، فرا گیرند.
روحیه ی بخشندگی، در همه جا خوب است؛ از جمله، در مورد علم. بعضی افراد به احتکار دانش می پردازند، انحصارطلبند و آنچه را می دانند به دیگران آموزش نمی دهند. به این خصلت ناپسند، «بخل علمی» گویند.
امّا بعضی افراد کریمانه و سخاوتمندانه، آنچه را می دانند به دیگران نیز می آموزند. این افراد نه تنها ضرر نمی کنند، بلکه سود نیز می برند؛ نه تنها از علمشان کم نمی شود، بلکه به آن افزوده نیز می گردد.
پرداخت زکات مال، مایه ی رشد ثروت و سرمایه می شود.
پرداخت زکات علم نیز، دانش عالمان را بارورتر و افزون تر می سازد.
حضرت علی(علیه السلام) در سخنان ارزشمند و حکمت آموزی که به یار وفادارش، کمیل، بیان کرده، فرمودند:
دارایی و ثروت را هر چقدر انفاق کنند از آن کم می شود، امّا علم و دانش با انفاق و انتقال به دیگران رشد می یابد.(2)
خردمند، کسی است که آنچه را نمی داند از دیگران بیاموزد و آنچه را می داند به دیگران بیاموزاند.
دانشمند و عالم باید مثل خورشید نور بیفشاند.
و مثل ابر، باران ببارد و مثل درخت، ثمر دهد.
پی نوشت:
1. تحف العقول، ص364
2. «المالُ تنقصُه النّفقة، و العلمُ یزکو عی الإنفاق». نک: نهج البلاغه، حکمت147.
منبع: حکمت های صادقی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام صادق علیه السلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول (1390)